Wil u ook zo graag onsterfelijk zijn?
Eens de 60 voorbij begin je er stilaan aan te denken dat het alle dagen kan gebeuren, de plotse dood of het begin van die fatale kanker.
Zowel in mijn patiëntenbestand als in mijn vriendenkring heb ik al moeten afscheid nemen van leeftijdsgenoten. Op je 60ste beschouw je dat als jong. Ze zijn nog zo vol energie. Kijk wat er gebeurde bij mijn collega Dirk Van Duppen.
We worden bijna allemaal het liefst zo oud mogelijk en doen alsof ouderdom niet bestaat, althans niet bij onszelf. We hebben nu al het gevoel dat we steeds langer leven. Maar is dat wel zo?
We leven niet langer maar gemiddeld leven mensen wel langer. Volgens geneticus Jan Vijg ligt de maximale levensduur van de mens vast, en is die onderhevig aan natuurlijke beperkingen. De levensverwachting is in de loop van de 20e eeuw sterk gestegen, parallel met een snelle afname van de kindersterfte en een verbetering van de hygiëne.
De maximale levensduur die voor een bepaald jaar geregistreerd werd door de mensen te tellen die ouder werden dan 110 jaar, steeg snel tussen de jaren 1970 en 1990 en bereikte midden jaren 1990 een plafond van 114,9 jaar. Jeanne Calment vormde daarop een uitzondering. “De grootmoeder van iedereen in Frankrijk”, zoals toenmalig president Jacques Chirac haar noemde, blijft nog altijd de oudste en enige die de 120 passeerde. Zij stierf in 1997 op 122-jarige leeftijd “sans complot, ni fraude avec sa fille Yvonne”, zoals sommige Russische onderzoekers suggereerden tot grote ergernis van alle Fransen.
Verschillende wetenschappers voorspellen dat de maximale levensduur van de mens in de nabije toekomst niet meer zal toenemen. Jan Vijg berekende zelfs dat de kans dat een mens ooit zijn 125ste verjaardag zal vieren, kleiner is dan 1 op 10.000. Dat is een heel kleine kans, die echter ook niet helemaal onbestaande is. “Toekomstige vooruitgang in de strijd tegen infectieziekten en chronische ziekten kan de gemiddelde levensverwachting van de bevolking nog verhogen, maar zal de maximale levensduur niet veranderen”, verzekert hij. “Daarvoor zijn belangrijke therapeutische doorbraken nodig die inwerken op de vele mutaties die samen de duur van een mensenleven lijken te bepalen.”
Meer en meer wetenschappers spreken die beweringen tegen. Zij stellen dat onze genen geen echte limiet bevatten en dat ouderdom een ziekte is, en dus in principe te genezen. Crossen we straks op ons 120ste nog door het bos op onze mountainbike? Of lopen we met zijn allen mee de marathon? Ik kom nog uit een tijd dat men dacht dat ouder worden gewoon een kwestie van aftakeling was, net zoals een auto of een wasmachine verslijt. “Inmiddels weten we dat veroudering een biologisch proces is, aangestuurd door onze genen” verklaart Liliane Schoofs, neurobiologe (KU Leuven). “Een mooi voorbeeld daarvan is Jeanne Calment. Zij trok zich weinig aan van de adviezen rond roken en drinken. Dat ze zo lang heeft geleefd, had ze vooral aan haar goede genen te danken.”
Men kan menselijke genen beïnvloeden door bepaalde stoffen. Een zeer beloftevolle stof blijkt metformine, ons allen gekend bij diabetesbehandeling. Bij wormen die metformine kregen, nam de levensduur toe met 30 tot 40 procent. Studies met muizen bevestigden die resultaten. In Amerika loopt nog steeds de eerste metforminestudie met mensen, maar men merkt nu al dat de levensverwachting toeneemt. Metformine is ondertussen een generisch medicijn en valt niet meer te patenteren waardoor de interesse wegvalt voor verder studies.
Het is een van de probleemstellingen die men benadert in het Gents Universiteitmuseum. Het GUM opent in het weekend 21-22 maart en wil wetenschap, twijfel en kunst in verbinding brengen via verschillende themarondleidingen. Een ervan is ‘wetenschap en ethiek’ waar ik met een aantal collega’s aan mocht meewerken. We stellen vragen rond dierproeven en de uitdaging andere technieken te gebruiken. In het spoor van Corneel Heymans, de Nobelprijswinnaar, die zijn proefdieren trachtte levend te houden of op zijn minst probeerde deze voor andere verbeeldende opties extra te gebruiken. Zullen we muizen kunnen hergebruiken als we hun senescente cellen kunnen doden, met een ‘genetische truc’ via bepaalde medicatie waar bedrijven wel nog een patent op kunnen krijgen?
Sven Bulterys, biochemicus en verouderingsonderzoeker (UGent) vat het zo samen: “Het zou ideaal zijn als we konden voorkomen dat mensen kanker, alzheimer of hartziektes krijgen. Mogelijk kan dat ook leiden tot een langer leven, maar het is uiteraard niet de bedoeling dat je op je 70ste dementie krijgt, maar wel 150 jaar oud wordt.”
Ethische uitdagingen genoeg in onze zucht naar onsterfelijkheid. Bij het finaliseren van deze column lees ik dat vorig jaar acht eeuwelingen euthanasie kregen. Hopelijk niet bij gebrek aan zorg of leeftijdsvriendelijke omgeving, zucht ik, maar dat is een andere ethische kwestie, op dit moment misschien wel de belangrijkste?
Deze blog is een aangepaste versie van een column verschenen op Artsenkrant 9 maart 2020
https://www.artsenkrant.com/actueel/wil-u-ook-zo-graag-onsterfelijk-zijn/article-column-45289.html