Dit is geen in memoriam voor professor Michel Vanhoorne
06/04/23
COLUMN
Eerbetoon voor de arbeidsgeneeskunde
Dit is geen in memoriam voor collega Michel Vanhoorne (4 oktober 1935 – 16 maart 2023), dit wordt een “artikel over arbeidsgeneeskunde”.
Er zijn zo van die mensen van wie men denkt dat ze het eeuwig leven beschoren zijn. Niet omdat ze zelf die onsterfelijkheid binnen acht jaar voorspellen zoals futuroloog en transhumanist Raymond Kurzweil onlangs deed, maar omdat ze tot op de laatste dag werken en activistisch zijn. Collega Michel Vanhoorne was, is, zo iemand. “Zijn engagement voor een rechtvaardige sociale en economische politiek, zijn inzet voor gezondheidspreventie, vrouwenrechten, een kernwapenvrije wereld, klimaat en biodiversiteit tekenden zijn persoonlijke en publiek leven”, betreurt het partij-overschrijdende Links en Ecologisch Forum zijn stichter-coördinator en woordvoerder van het eerste uur, sinds 2004. Na zijn emeritaat in 2001 als professor arbeidsgeneeskunde aan de UGent in de toenmalige Dienst Sociale Geneeskunde ijverde hij voor dit Forum.
Arbeidsgeneeskunde, een master na master die leidt tot Master of Medicine in de arbeidsgeneeskunde, lees ik op de studiekiezer van de vier Vlaamse universiteiten in de taal van Vlaams minister Ben Weyts. Het is een onderdeel van de beroepsopleiding tot arts-specialist in de arbeidsgeneeskunde, sinds 2018 wettelijk “arbeidsarts” genoemd. De masteropleiding zelf wordt gecoördineerd door een permanente opleidingscommissie. De colleges worden gegeven in het Nederlands aan de verschillende Vlaamse universiteiten en de nadruk ligt op zelfstudie en zelfstandig werk. Ik verneem van professor Lutgart Braeckman, coördinator voor de UGent, dat er jaarlijks ongeveer 25 studenten starten in die interuniversitaire manama. Dat is niet genoeg is om de uitstroom van arbeidsartsen wegens pensionering te dekken. Bovendien werken de vrouwelijke arbeidsartsen niet voltijds maar eerder 80%… Misschien moet Artsenkrant deze tak van de geneeskunde wat extra belichten. Met twee onlinehits in “Alle artikels over arbeidsgeneeskunde” scoren ze niet echt, de twee boeiende columnisten Lode Godderis en Edelhart Kempeneers niet te na gesproken!
“Ik heb niemand gekend die bij de aanvang van zijn studies geneeskunde arbeidsgeneesheer als zijn toekomst zag”, vertrouwde Michel mij toe in 1978 bij een kennismakingsstage bij hem in Acec, hét toenmalige Belgische electromechanicabedrijf en nu een Gents voorbeeld van geïntegreerde woon-, winkel- en kantoorsite. “Toen ik afstudeerde in 1961 waren er een aantal geneesheren werkzaam in grote bedrijven, maar die deden daar enkel aan curatieve geneeskunde. Dat was geen arbeidsgeneeskunde gericht op de collectiviteit. Een aantal multinationals waren tussen de beide wereldoorlogen met echte preventieve arbeidsgeneeskunde begonnen, uiteraard niet uit menslievendheid, maar omdat zij het belang daarvan inzagen om hun arbeiders zo gezond mogelijk te houden zodat ze lange dagen en nachten konden werken.”
Arbeidsgeneeskunde op grote schaal bestaat nog maar sinds 1968. Michel deed algemene geneeskunde, waarna een paar huisartsremplacementen en vertrok voor een vervangende legerdienst naar Afrika waar hij ten slotte vier jaar verbleef. Het lag in de lijn van zijn studentenengagement voor de toenmalige Kommunistische Partij van België. De belangstelling voor het preventieve, voor het collectieve en het geopolitieke groeide daar nog meer. In zijn professionele loopbaan, als professor arbeidsgeneeskunde was hij verschillende keren in Cuba “om er te leren hoe een efficiënte preventieve arbeids-gezondheidszorg in een land van elf miljoen inwoners wél kan werken en zonder dat het patiënten een cent kost zeer gunstige resultaten oplevert”, zoals hij het vaak verwoordde. Nu zonder partijkaart maar met zijn syndicalistisch engagement, dat hem vaak kwalijk genomen werd in onderwijskringen.
“De traditionele medische geneeskunde opleiding is te veel gericht op het individu. Aan het verband met de maatschappij wordt nauwelijks aandacht geschonken”, was een van de adagio’s van Michel en de hele Dienst Sociale Geneeskunde, onder leiding van professor Karel Vuylsteek.
Ook met zijn heengaan maakt Michel Vanhoorne een statement
In 1988 kreeg hij de prijs “Gezondheid en Onderneming”, toegekend door de Europese Club voor de Gezondheidszorg van de EEG in Rome voor ‘een epidemiologisch onderzoek in de viscose-nijverheid door middel van studie van de blootstelling aan CS2 en H2S via atmosfeermetingen en biologische monitoring en door grondig medisch onderzoek’. Bij hoge concentraties was het probleem al gekend in 1903. Er brak toen een maandenlange staking uit in Aalst. Het lied van de stakende viscose-arbeiders werd opgenomen in het boek Pieter Daens van Louis Paul Boon. Men bleef viscose gebruiken in lagere concentraties die als sluipend gif functioneerden. Het onderzoek van Michel toonde de verantwoordelijke minimale concentraties aan. Hij maakte de prijs van 125.000 toenmalige franken meteen over aan het ganse onderzoeksteam. Het was een studie mede opgelegd door de arbeidsinspectie, maar het bedrijf blokkeerde de studie twee jaar lang door lobbying via Economische Zaken. Ook die lobbying trachtte Michel bloot te leggen. Zijn activisme kostte hem de professionele bevordering tot diensthoofd in wat toen nog de Rijksuniversiteit Gent was…
Activist tot in de kist. Ook met zijn heengaan maakt Michel een statement: hij wou het duurzaam met de minst mogelijke impact, een project waarmee de stad Gent eind 2021 als eerste in Vlaanderen van start ging: een natuurbegraafplaats zonder gedenktekens waar as verstrooid kan worden en biologisch afbreekbare urnen én kisten een plaats vinden in een aangeplante boomgaard van kerselaars, de eeuwigheid tegemoet via hun bloesems.
https://www.artsenkrant.com/actueel/eerbetoon-voor-de-arbeidsgeneeskunde/article-opinion-66415.html